Waarom BMI een problematische maat is

De Body Mass Index (BMI) is in de medische wereld een veelgebruikte maat. We kennen hem denk ik allemaal wel. Mijn clienten vaak in negatieve zin: BMI kan ervoor zorgen dat jou een bepaalde operatie ontzegd wordt (bijvoorbeeld een borstverkleining), of kan een vruchtbaarheidstraject onnodig bemoeilijken. Binnen de Health at Eevry Size en intuitief eten-community wordt BMI gezien als onzinmaat, die eerder slechte dingen heeft betekend voor de mensheid dan iets goeds. Maar wat is de geschiedenis hierachter precies?

De geschiedenis achter BMI

De angst om dik te zijn, die in de Westerse wereld op een gegeven moment stevig voet aan de grond kreeg, was in eerste instantie niet gedreven door een angst om ongezond te zijn. Artsen wilden niet perse meegaan met het idee dat afvallen de bedoeling was. Maar artsen werden rond 1920 ook beïnvloed door de opkomende verzekeringsmaatschappijen. Deze begonnen rond deze tijd gebruik te maken van de Quetelet-index, ontworpen door een astronoom, die later werd omgevormd naar de BMI-berekening (gewicht gedeeld door lengte in het kwadraat), die nu nog steeds gebruikt wordt.

Kritiek op BMI

Er was direct al kritiek op deze index: hij was in 1830 ontwikkeld om te bepalen of kansberekening ook toegepast kon worden op groepen mensen uit de normale populatie. Daarmee was het een statistische exercitie, niet bedoeld om een medische toepassing te hebben. Verder was de index alleen getest op witte Europeanen.

Twijfelachtig gedoe rondom BMI

En er is steeds op een wat vreemde manier mee omgegaan: momenteel wordt gesteld dat men met een BMI tussen de 18,5 en 25 een ‘gezond gewicht’ zou hebben. Dit is niet altijd zo geweest: in eerste instantie lag de bovengrens van dit ‘gezonde gewicht’ op 27 voor vrouwen en 28 voor mannen. Dit werd echter van de ene op de andere dag bijgesteld naar 25. Dit ging als volgt: In 1998 besloot de National Institutes of Health (NIH) dit te doen op basis van een rapport van de World Health Organization (WHO), geschreven door het International Obesity Task Force (IOTF). Zij raadden aan om de bovengrens naar beneden bij te stellen. De reden hiervoor was niet geheel duidelijk. Wel was helder dat twee grote farmaceutische bedrijven die afslankhulpmiddelen produceerden dit IOTF rapport financierden. Er was dus duidelijk sprake van belangenverstrengeling. BMI is verder ook zeker niet een precieze maat: het zegt niks over lichaamscompositie (vet, water, spieren etc) en ook kan het gezondheidsuitkomsten niet betrouwbaar voorspellen. De maat komt met allerlei disclaimers (zoals bijvoorbeeld genoemd op de site van het Voedingscentrum): niet goed bruikbaar bij mensen die veel sporten, zwanger zijn, ouder dan 70 zijn of mensen van Aziatische afkomst. Hmm, dat zijn behoorlijk wat mensen die buiten de BMI-boot vallen.

BMI en gezondheid

Maar even terug naar het begin van de vorige eeuw: door de 'Association of Life Insurance Medical Directors of America' werd gesteld dat mensen die 'overgewicht' hadden een groter risico zouden lopen op overlijden dan de mensen in de 'normale' gewichtscategorie of mensen met 'ondergewicht'. Maar klopt dit uberhaupt?

Het lijkt er zeker niet op: actuele onderzoeken die data hebben verzameld in grotere en meer representatieve groepen stellen juist dat mensen in de 'overgewicht' categorie de laagste kans hebben op vroegtijdig overlijden. Mensen met ondergewicht (BMI < 18,5) en mensen met morbide obesitas (BMI > 35) lopen het meeste risico op een slechte gezondheid, mensen met BMI’s van 18,5-25 (dus ‘normaal gewicht’) en 30-35 hebben een iets groter risico op een slechte gezondheid dan mensen met ‘overgewicht’.

In een grote survey (de National Health and Nutrition Examination Survey; N = 40 420) gehouden in de VS, werd onderzocht hoe het gesteld was met verschillende gezondheidswaarden van Amerikanen: bloeddruk, triglyceriden, cholesterol, bloedsuiker, insuline resistentie en C-reactieve proteine (een eiwit dat wordt gerelateerd aan hartziekte). Bij elkaar werden deze waarden ‘metabolische gezondheid’ genoemd. Toen er werd gekeken hoeveel mensen per BMI categorie metabool gezond genoemd konden worden bleek het volgende: meer dan 30% van de mensen met een ‘normaal gewicht’ bleken metabool ongezond (vooral betreffende hun hart). De helft van de mensen met ‘overgewicht’, 29% van de mensen die als ‘obees’ getypeerd worden en 16% van de mensen die ‘morbide obees’ genoemd worden bleken ook metabool gezond te zijn. De onderzoekers stelden: ‘wanneer BMI wordt gebruikt als de belangrijkste methode om vast te stellen of iemand gezond is, worden zo’n 74 936 678 (bijna 75 miljoen) Amerikanen ten onrechte gezien als metabool ongezond, dan wel metabool gezond’.

Correlatie en causaliteit

Verder is ook het probleem (net als bij veel kwesties waarin samenhang een rol spelen) dat correlatie zeker niet moet worden gezien als causaliteit. Als twee zaken met elkaar samenhangen (= correlatie) is het een veelgemaakte fout om te zeggen dat het een dan ook wel het ander zal veroorzaken (= causaliteit). Dat een hoger BMI een correlatie heeft met ‘ongezondheid’ zegt nog niets over oorzaken: er zijn veel andere kwesties die samenhangen met zowel BMI als met 'ongezond zijn': te weinig slaap, stress, jojo-en in gewicht, gediscrimineerd worden op basis van je gewicht, armoede, weinig bewegen en het hebben van een ongezond voedingspatroon.

BMI in de media

Ionica Smeets, die het sowieso vaker heeft over die veelgemaakte fout (correlatie = causaliteit) zegt dan ook in de Volkskrant van 26 februari 2021 dat zij als wiskundige zich geroepen voelt om in opstand te komen tegen het misbruik van het concept van BMI en stelt dat het alomtegenwoordige gebruik van BMI als een maat voor 'overgewicht' een typisch voorbeeld is van hoe we domweg meten wat makkelijk te meten is.

Gezondheid en BMI

Kortom, als je iemands BMI weet (en dat is inderdaad vaak een kwestie van domweg meten wat makkelijk te meten is) dan weet je nog niet: wat iemands gezondheidsgewoonten zijn (roken, drinken, eten, bewegen), in hoeverre iemand aanleg heeft voor genetisch bepaalde ziekten, in hoeverre iemand last heeft van stress, goed slaapt, etc. Laten we dus ophouden te pretenderen dat BMI een veelzeggende gezondheidsmaat is. Er is niet zoiets als een ‘gezond of ongezond gewicht’, laten we mensen niet onnodig lastig blijven vallen met deze angstaanjagende typeringen.