Hoe maakbaar en controleerbaar is gezondheid

Een beweging die een bredere kijk op gezondheid heeft en het daarbij ook veel heeft over de maakbaarheid en controleerbaarheid van gezondheid heet Health at Every Size (HAES). Je vindt meer informatie via https://haescommunity.com/. HAES is een leefstijl die stelt dat je fysiek en mentaal gezonder zou kunnen worden door middel van voeding en beweging, zonder hierbij de nadruk te willen leggen op gewichtsverlies. Het stelt niet dat elk lichaam met elk gewicht gezond is, maar dat gezondheid los gezien kan worden van omvang en gewicht.

Wordt gezondheid wel voor een groot deel bepaald door gezondheidsgedrag?

Lindo Bacon is een onderzoeker die een aantal van de eerste boeken heeft geschreven over HAES en dieetcultuur, zoals het boek ‘Body Respect’ (2014). In dit boek bespreekt hen de aanname dat ‘gezondheid voor een groot deel wordt bepaald door gezondheidsgedrag’. Dit is een aanname die ik ook veel om me heen hoor, en waar we veel over horen in de media. Veel mensen denken dat we veel controle kunnen uitoefenen over onze eigen gezondheid. Maar is dit wel zo?

Laten we eens kijken naar een plaatje dat Bacon in hun boek aanhaalt, afkomstig van de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (2014):

Wat je hieruit kunt afleiden, als je naar de linkerkant van het plaatje kijkt, is dat gezondheid dus voor het grootste deel bepaald wordt door sociale en maatschappelijke kenmerken ('social/societal characteristics') en ‘total ecology’, wat je zou kunnen interpreteren als ‘omgeving en milieu’. Dit is het gele blok aan de linkerkant. In totaal hebben we het dan over ongeveer 60% van de totale invloed op gezondheid.

Als het gaat over controle en beïnvloeding hiervan: over het algemeen ervaren mensen hier weinig controle over en hebben mensen weinig keus met betrekking tot deze factoren. Maar zaken als luchtkwaliteit, je inkomen, de plek waar je woont en bijvoorbeeld geluidsoverlast kunnen belangrijke stressoren zijn, die gezondheid heel nadelig kunnen beïnvloeden. De overheid zou dit wat mij betreft veel serieuzer kunnen nemen en hier meer invloed op uit moeten oefenen.

Medische zorg

Zo’n 25% van de invloed op gezondheid is weggelegd voor ‘medische zorg’ (en de toegankelijkheid daarvan). En zoals ik in een blog over gewichtsstigma al schreef: als je een dikker lijf hebt dan kan gewichtsstigma en discriminatie in de gezondheidszorg een belangrijke kwestie voor je zijn. Daar kun je dan zijdelings misschien enigszins controle over uitoefenen, maar gewichtsstigma en gezondheid hanger zeker samen. En de toegankelijkheid van de medische zorg geldt in het algemeen als niet zo beïnvloedbaar door ons als individuen.

Genen en biologie

Verder is ook nog een rol weggelegd voor genen en biologie: genetische aanleg speelt uiteraard een rol bij gezondheid, bijvoorbeeld bij het ontstaan van ziekten (in samenspel met de omgeving en lichamelijke en psychologische kwesties). Genetische kwesties zijn ook gedeeltelijk bepalend voor hoe je lijf zich ontwikkelt, ook als het gaat om omvang en gewicht. Onderzoek suggereert bijvoorbeeld dat genen voor 70-80% verantwoordelijk zijn voor variaties in omvang.

Gezondheidsgedrag

Een onderdeel van de cirkel waarvan je kunt denken ‘O, maar dat is heel controleerbaar’ is de 25% waar ‘gezondheidsgedragingen’ bij staat. Deze lijken dan het meest interessant als het gaat over beïnvloeding van je gezondheid. Maar de gezondheidsgedragingen in het plaatje gaan, in tegenstelling tot wat velen van ons hebben geleerd te denken, zeker niet alleen over eten en bewegen, maar ook over slaap, het al dan niet vertonen van risicovol gedrag (bijvoorbeeld motorrijden, het hebben van onveilige seks, enzovoort), gebruik van alcohol en drugs, zorgen voor je mentale gezondheid, etc. Al met al gaat maar een klein percentage van de door Bacon aangehaalde gezondheidsgedragingen over het kunnen beïnvloeden van je gezondheid middels eten en bewegen. En hoe controleerbaar is dat eigenlijk?

Invloed op gezondheidsgedrag

Een eerste vereiste is dan natuurlijk wel dat we kennis hebben van wat precies gezond is. Dat is al een lastig punt: er is zo ontzettend veel informatie beschikbaar over wat nou precies gezond zou zijn als het gaat over voeding en beweging, dat veel mensen door de bomen het bos niet meer zien. Dus mocht je, beïnvloed door de media, denken dat je gezondheid toch vooral je eigen verantwoordelijkheid is (en dat is natuurlijk nog maar erg de vraag), hoe weet je dan precies welke gedragingen uit te voeren? Hoeveel beweging, van welke intensiteit, is dan precies de bedoeling? En moet je dan ‘superfoods’ gaan eten, of vooral ‘gewoon’ volgens de schijf van 5 van het Voedingscentrum?

Overigens zijn dit al vragen die maar voor een select groepje mensen weggelegd zijn, namelijk de mensen die de luxe hebben om naargelang hun beslissing ook deze voedingsmiddelen te kunnen kopen en bijvoorbeeld een sportschoolabonnement aan te schaffen. Maar al met al zijn dat vragen waar veel mensen tegenaan lopen: gezondheidsgedragingen, al komen die controleerbaar over, ‘op de juiste manier’ uitvoeren is voor velen een stressvolle aangelegenheid geworden.

Gezondheid is zeer breed

Dus dat zijn wat mij betreft allemaal belangrijke kwesties als het gaat om gezondheid: dit is een zeer breed begrip, met zeer veel factoren die meespelen, waar we soms maar nauwelijks controle over hebben. Mensen zouden niet, in elk geval niet zoveel als nu gebeurt, individueel verantwoordelijk gehouden moeten worden voor hun eigen gezondheid, daarvoor is individuele invloed gewoon te klein.

Betekent dat dat je geen enkele invloed hebt? Nee hoor, vandaar ook deze site met tips, en we bespreken in mijn begeleiding ook wat je WEL kunt doen. Maar ik wil graag dat mensen wat minder de schuld bij zichzelf neerleggen als zij een bepaalde diagnose krijgen, of denken dat hun gezondheid valt of staat met 1 factor, als gewicht, of stress, of slaapkwaliteit.

Dus ik zou zeggen: relax, en doe wat je kunt binnen het kader van zelfacceptatie en luisteren naar wat je lijf te vertellen heeft. Dan heb je geen garantie op levenslange gezondheid, dat heeft niemand, maar is je leven wel prettiger dan wanneer je obsessief met je gezondheid omgaat. Kun je hier wel wat hulp bij gebruiken? Neem contact met me op!