Eetverslaving

Ik hoor het vaak: ‘ik ben echt verslaafd aan (vul je voedingsmiddel in)’. Ik heb zelf lang gedacht dat ik verslaafd was aan m&m’s. En aan chips. En aan koekjes. Maar het is een hardnekkig misverstand dat eetverslaving echt bestaat. In dit blog bespreek ik uit hoe dit tot stand is gekomen en hoe we hier mijns inziens beter tegenaan kunnen kijken.

Dik zijn

Even voor de verduidelijking: ik gebruik het woord 'dik' als beschrijving, net zoals je bijvoorbeeld 'groot' zegt, en 'klein'. Het is een objectieve beschrijving van omvang op deze manier. Maar dikke lijven zijn gemedicaliseerd. Een dik lijf staat gelijk aan ongezond, voor veel mensen (uiteraard zonder dat dit de waarheid is, zie andere blogs). Een dergelijke denkwijze maakt de weg vrij voor ‘verslavingsdenken’: als dik zijn een ziekte is, en mensen kunnen niet ophouden met ‘het middel’ (bijvoorbeeld suiker) waar zij dikker van worden, dan zal het wel een verslaving betreffen. En dan is het logisch dat je dit middel probeert te vermijden: geen suiker meer voor jou! Je hebt namelijk het idee dat je lijf niet te vertrouwen is met suiker, dat je jezelf niet in de hand kunt houden.

Het bestaan van eetverslaving

Overigens moet ik het de samenstellers van de DSM-5, het handboek voor psychologische aandoeningen, nageven dat zij niet in deze denkwijze mee zijn gegaan: er was sprake van dat ‘eetverslaving’ als diagnose opgenomen zou worden, maar uiteindelijk is dit niet gebeurd. Wel wordt er nog veelvuldig onderzoek gedaan naar eten als verslaving, en wordt er regelmatig ‘bewijs’ gepresenteerd. Dit ‘bewijs’ komt dan overigens wel vaak uit onderzoek naar dieren, niet naar mensen.

Zo staat bijvoorbeeld in de publicatie ‘Gedragsverslavingen: de stand van zaken in wetenschap en praktijk’ (van Rooij et al, 2014 p27) het volgende: dieren vertonen eetbuien na een specifiek regime van intermitterende voedselbeperking, stress en de blootstelling aan calorierijk voorkeursvoedsel. Vertaald naar een menselijke situatie betekent dit dat terugkerend lijngedrag en stress de centrale factoren lijken te zijn die een eetverslaving of eetbuien kunnen uitlokken of in stand houden. Dus eigenlijk staat er: als voedsel beperkt werd, dan werden er eetbuien gezien op het moment dat de voeding wel weer werd toegestaan. Ik denk dan: ja, natuurlijk..

Eten als biologisch mechanisme

De behoefte aan voeding (ja, ook aan suiker, de belangrijkste energiebron voor onze hersenen) is een biologisch mechanisme. Vergelijk het met ademhalen: je kunt best even je adem inhouden. Maar als je dit echt zo lang als je kunt gedaan hebt, dan neem je als je weer ademt geen beschaafd ademteugje. Nee, dan hap je naar adem. Niet onlogisch dat eetbuien ook zo werken. Ik schreef het al eerder: na restrictie van iets waar je lijf behoefte aan heeft, volgt eerder een eetbui dan dat je met een koekje genoegen neemt. Maar die eetbuien nemen af op het moment dat het lijf geen restrictie ervaart. Zodra je echt oprecht alles mag eten van jezelf zijn die koekjes in het keukenkastje echt niet meer zo interessant.

Kenmerken van verslaving

Is er dan niets waar we, als we moeite hebben met eten, mogelijk verslaafd aan zijn? Helaas wel. Het is juist het gedrag omtrent lijnen dat verslavend kan werken. Kenmerken van verslaving passen hier namelijk aardig naadloos bij, zoals ik hieronder toelicht:

Tolerantie: mensen gaan steeds extremer lijnen als ze niet het gewenste resultaat behalen. Of stellen hun doel bij als het lijnen juist makkelijker lijkt te gaan: ‘O, dan kan ik ook nog wel een beetje meer afvallen..’.

Afkickverschijnselen: als mensen hun dieet niet volhouden voelen ze zich heel schuldig. Als je niet lijnt dan mis je dat gevoel van controle en voel je je slecht. Als je een dieet kunt volhouden voel je je goed.

Een focus rond activiteiten die de verslaving in stand houden: net als andere verslaafden vermijden lijners situaties waarin ze hun lijngedrag niet kunnen vertonen: etentjes en verjaardagen worden bijvoorbeeld afgezegd, omdat het voedsel dat daarmee gepaard gaat niet past binnen het dieet.

Moeite het gedrag te controleren of beperken: mensen zijn het lijnen op een bepaald punt wel zat, als ze hebben gemerkt dat het alleen maar heeft gezorgd voor meer gewicht op de langere termijn. Maar toch blijft het aan je trekken, ook al ben je helemaal tevreden met je lijf en je nieuwe eetpatroon (bijvoorbeeld intuitief eten). In tijden van stress kan een dieet dan toch weer aanlokkelijk lijken: het is wat je kent, en waar je gevoelsmatig soms behoefte aan kan hebben. Dan wordt mijn leven beter! Dan krijg ik complimenten omdat ik toch die 10 kilo kwijt ben!

Preoccupatie met het lijnen: als je lijnt, dan begin je vol overgave aan een nieuw dieet. Je houdt zaken bij, als calorieën of punten of macro’s, je weegt jezelf, je praat over je dieet met anderen, je denkt de hele dag aan wat je wel en wat je niet gaat eten.

Kortom: het is niet het eten dat verslavend is, maar het lijnen. Hou je daarmee op, dan raak je die obsessie rondom eten ook kwijt.