Wat steeds duidelijk wordt uit wetenschappelijk onderzoek is dat het heel moeilijk is om blijvend af te vallen. Gewicht komt er bij zo’n 95% van de mensen weer bij, binnen 2-5 jaar. Maar veel mensen denken: ok, zelfs als afvallen dus zo goed als onmogelijk is, dan is het nog steeds wel de moeite waard om het te proberen. Ik wil namelijk wel graag gezonder worden! En afvallen is toch de manier om dit te doen? En inderdaad: in onze maatschappij is ‘dik’ zo ongeveer een ander woord voor ‘ongezond’. Zelfs dokters geven dit vaak aan: om gezonder te worden, moet je afvallen. Misschien ken je de uitspraak ‘zelfs maar 5 tot 10% van je lichaamsgewicht afvallen heeft al positieve gezondheidseffecten’. Dus dat is wat mensen blijven proberen.

Is afvallen nodig voor gezondheid?

Maar toch klopt de gedachte dat afvallen nodig is om gezonder te worden niet. In de afgelopen jaren zijn veel onderzoekers eens goed in de bestaande wetenschappelijke literatuur gedoken en hebben ontdekt dat het vaak lijkt alsof mensen gezonder worden van gewichtsverlies, of ongezonder zijn met een hoger gewicht, maar dat dit komt doordat er vaak helemaal niet is onderzocht wat mensen voor gezonde of juist minder gezonde gedragingen uitvoerden.

de Body Mass Index (BMI)

In dit soort onderzoeken wordt vaak gebruik gemaakt van Body Mass Index (BMI), de verhouding tussen gewicht en lengte. Dit is een makkelijk te meten ‘variabele’, zoals dat heet in onderzoek, veel makkelijker dan het bijhouden van wat men eet en hoeveel men beweegt, over langere tijd. In de loop der tijd is BMI een soort ‘maat voor gezondheid geworden’, terwijl het dus puur een maat is voor de verhouding tussen gewicht en lengte. Maar onderzoekers willen onder grote groepen mensen vaak graag snel onderzoek kunnen doen, en gebruiken dan graag BMI. Zo kan het komen dat er bijvoorbeeld samenhang aangetoond wordt tussen BMI en hartklachten of diabetes type 2, zonder dat is onderzocht wat iemands gezonde gedragingen zijn, of bijvoorbeeld iemands erfelijke aanleg om hartklachten/diabetes te ontwikkelen. En op basis van deze samenhang mag je al helemaal niet zeggen dat een hoger BMI leidt tot een bepaalde aandoening, maar wordt dit toch wel aangenomen op basis van onderzoeken.

Wat als je gewicht uit het onderzoek laat?

Op de korte termijn kunnen mensen wel prima afvallen, en als er dan bijvoorbeeld ook een verbeterd bloedsuikergehalte (een maat voor diabetes) of bijvoorbeeld een lager cholesterolgehalte wordt gezien dan denken de onderzoekers: zie je wel, minder gewicht = gezonder! Maar waar dit precies door komt weten ze dan niet. Dit weet je pas als je gewichtsverlies uit je onderzoek laat. En dat hebben andere onderzoekers wel gedaan. En wat denk je? Als je puur naar gezonder gedrag kijkt (bijvoorbeeld het eten van meer groente en fruit en meer bewegen), vaak in combinatie met zelfacceptatie, vond men ook dat dit een positief effect had op lichamelijke gezondheid, zonder dat mensen hierbij ook afvielen.

Sterker nog: dit zijn de onderzoeken waarin de proefpersonen het programma dat onderzocht wordt vaak veel langer volhouden, terwijl veel proefpersonen stoppen met de rigoureuze programma’s die ze moeten volgen in gewichtsverliesonderzoek.

Verdere positieve resultaten

Wat ook gevonden wordt is dat mensen, na het volgen van programma’s waarin de focus ligt op gezond gedrag en zelfacceptatie, minder stress ervaren dan eerder, en meer zelfwaardering hebben gekregen. Dit terwijl strenge dieten (die dus gevolgd worden door weer aankomen) juist meer leiden tot stress en minder zelfacceptatie. Dit is ook mijn eigen ervaring: een dieet volgen voelt heel even goed, als je het gevoel hebt dat je controle hebt over je eten en je lijf. Maar al snel worden al die eetregels stressvol, en is er de zelfkritiek als je het niet volhoudt. En als je weer bent aangekomen. Kortom, stress is ook een grote factor in gezondheid, maar het is een die in gewichtsverliesonderzoek eigenlijk nooit wordt meegenomen.

Jojo-en

En dan is er ook nog de kwestie van jojo-en. Hoe vaak ben jij in je leven afgevallen en weer aangekomen? Ik denk dat ik in mijn leven ongeveer 15 keer ben afgevallen en aangekomen, en dat is een voorzichtige schatting. Uit onderzoek blijkt nu dat dit jojo-en een negatief effect kan hebben op allerlei lichamelijk uitkomsten, zoals bijvoorbeeld het functioneren van het hart. En zoals ik hierboven al schreef: het is stressvol om steeds weer aan te komen als je bent afgevallen. Ook bleek uit onderzoek dat mensen die veel hebben gejojood meer kans hebben op een depressie. Wanneer afvallen geen doel is in een bepaald programma (zoals die in onderzoek worden toegepast, vaak gebaseerd op intuitief eten en luisteren naar je lijf) dan ziet men dat het gewicht van de deelnemers stabiliseert en het jojo-en stopt. Mensen bereiken hun setpoint, het gewicht waarop hun lichaam zich het prettigst voelt en het beste functioneert.

Dus, om mijn eigen vraag in de kop van dit stukje te beantwoorden: nee, het is niet perse gezond om af te vallen. Een betere gezondheid, als dat je doel is, kun je ook bereiken als je beter naar je lijf leert luisteren en je de vaardigheden omtrent intuitief eten leert. Ik help je daar graag bij!

Gebruikte bronnen:

Aphramor, L. (2010). Validity of claims made in weight management research: a narrative review of dietetic articles. Nutr J 2010 Jul 20; 9:30. doi: 10.1186/1475-2891-9-30

Rothblum, E.D., (2018). Slim Chance for Permanent Weight Loss. Archives of Scientific Psychology 2018, 6, 63–69.

Madigan, C.D., Pavey, T., Daley, A.D., Jolly, W., & Brown, W.J., (2018). Is weight cycling associated with adverse health outcomes? A cohort study. Preventive Medicine, 108, pp. 47-52.

Montani, j.p., , Schutz, Y., & Dulloo, A.G., (2015). Dieting and weight cycling as risk factors forcardiometabolic diseases: who is really at risk? Obes Rev Feb;16 Suppl 1:7-18. doi: 10.1111/obr.12251.